Στην Θεσσαλονίκη προτείνεται ένα νέο πρότυπο ονοματοδοσίας οδών της πόλεως (Κείμενο: Όμηρος Ταχμαζίδης)

Η πρόταση της Δημοτικής Κίνησης Θεσσαλονίκης «Υψίπολις» για εκτεταμένες  μετονομασίες οδών του συνολικού πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης φαίνεται ότι ξενίζει αρκετούς πολίτες της χώρας, όχι μόνο Θεσσαλονικείς. Οι ονομασίες οδών και πλατειών ωστόσο γίνονται πάντοτε με κριτήρια σκοπιμότητας και σύμφωνα με τα ήθη και τις προτεραιότητες μιας εποχής. Έτσι περνάει ο χρόνος και αλλάζουν οι προτεραιότητες και τα ονόματα των οδών πρέπει να αλλάξουν, διότι δεν συνάδουν με τους νέους κυρίαρχους στόχους της πόλης. Ιδίως πρέπει να αλλάξουν εκείνα τα οποία έγιναν αβασάνιστα και πρόχειρα με μόνο σκοπό να εξυπηρετηθούν πρόσκαιρες πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες.

Στο υπόμνημα, που κατέθεσε η ΔΚΘ «Υψίπολις» και ο υποψήφιος της για τη δημαρχία της Θεσσαλονίκης κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Γρηγόρης Ζαρωτιάδης στη διοίκηση της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης σε πρόσφατη συνάντηση των δύο πλευρών διατυπώνεται ρητώς η πρόθεση εκτεταμένης μετονομασίας των οδών του συνολικού πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης με ονόματα ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών. Το συγκεκριμένο πρότυπο ονοματοδοσίας οδών μπορεί να χρησιμοποιηθεί mutatis mutandis και σε άλλες πόλεις της χώρας.

Μερικές ονομασίες οδών της Θεσσαλονίκης φαίνεται ότι είναι προϊόντα ατυχών ιστορικών συμπτώσεων. Στην περιοχή Ντεπώ, ακριβώς εκεί όπου ήταν η αφετηρία των παλιών τραμ, μετέπειτα χώρος στάθμευσης για τα οχήματα της αστυνομίας, κατεβαίνει διαγωνίως προς την οδό Βασιλίσσης Όλγας (μια ανάσα από την Casa Bianca) η οδός Μερκουρίου.  Αυτή οφείλει το όνομά της σε έναν διορισμένο δήμαρχο της πόλης. Πρόκειται για έναν οπαδό του Ιωάννη Μεταξά που τοποθετήθηκε στη θέση του δημάρχου με την επιβολή του φασιστικού καθεστώτος το 1936 και έμεινε στη θέση αυτή έως το 1943! Προς το παρόν είναι άγνωστο πότε δόθηκε σε αυτή την οδό η συγκεκριμένη ονομασία. Για τους λόγους που οδήγησαν σε κάτι τέτοιο μπορούμε να εικάσουμε κάποια πράγματα. Κάποια στιγμή ελπίζουμε να «μιλήσουν» τα αρχεία των συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου.

Θα ήταν αδιάφορη η ονομασία του συγκεκριμένου δρόμου με το όνομα ενός αγνώστου στους σημερινούς κατοίκους δημάρχου του παρελθόντος, έστω και διορισμένου και δεδηλωμένου οπαδού της φασιστικής δικτατορίας, αλλά διαβάζουμε διάφορα ευτράπελα στην «Αυτοβιογραφία» του ποιητή Γιώργου Βαφόπουλου, ο οποίος σε νεαρή ηλικία διετέλεσε πρακτικογράφος στο δήμο Θεσσαλονίκης και είχε ως συνάδελφό του έναν άλλο λογοτέχνη της πόλης, τον Γιώργο Δέλιο. Σημειώνει ο Γ. Βαφόπουλος: «Δήμαρχος είχε τοποθετηθεί ο Κωνσταντίνος Μερκουρίου, συνταξιούχος καθηγητής της φιλολογίας, κατάλοιπο του διαλυμένου κόμματος των «Ελευθεροφρόνων» του Μεταξά». Και συμπληρώνει: «Ο Μερκουρίου είχε μείνει σταθερός στη μεταξική του πίστη, από έλλειψη φυσικά ευλυγισίας και ικανότητας προσαρμογής. Ήταν ένα είδος παλαιοημερολογίτη της πολιτικής, φανατικά προσκολλημένος στις αρχές του αρχηγού του και τώρα τόφερε η τύχη να πάρει την ανταμοιβή για τη μονολιθική του συνέπεια».

Απομένει σήμερα να διερωτηθούμε εάν και κατά πόσο ο οπαδός  και πρώτης τάξεως παράγοντας του φασιστικού «μεταξικού» καθεστώτος δικαιούται να «κατέχει» την ονομασία μιας οδού της Θεσσαλονίκης. Εκτός εάν υπάρχουν άλλοι λόγοι που καθιστούν τον Κωνσταντίνο Μερκουρίου σημαντικό και η πόλη της Θεσσαλονίκης οφείλει να τον τιμά ες αεί με την συγκεκριμένη οδονυμία. Επανερχόμαστε πάλι στον Γιώργο Βαφόπουλο για να εξακριβώσουμε μερικά πράγματα για το ποιόν του διορισμένου δημάρχου του καθεστώτος του Μεταξά και στη συνέχεια του γερμανικού κατοχικού καθεστώτος: «Παλαιότερα, σα δημοτικός σύμβουλος, είχε δύο μονάχα μεγάλες φιλοδοξίες. Η πρώτη ήταν να δοθεί σ΄ ένα δρόμο της Θεσσαλονίκης το όνομα της Πολυξένη Αντωνίου, της συναδέλφου των νεανικών του χρόνων, που ήταν διευθύντρια του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης. Κ΄ ικανοποιήθηκε τούτη η πρώτη του φιλοδοξία».  Υπάρχει σήμερα στην Θεσσαλονίκη οδός Πολυξένης Αντωνίου;

Αλλά ο δημοτικός σύμβουλος Κωνσταντίνος Μερκουρίου είχε, πριν την μεταξική δικτατορία, και μια δεύτερη φιλοδοξία να ασφαλτοστρώσει μια οδό εκεί κοντά στην εκκλησία της ενορίας του, τον Άγιο Ελευθέριο. Πλησίον της οποίας ευρίσκεται σήμερα και η οδός Μερκουρίου. Για την ασφαλτόστρωση αυτού του δρόμου «είχε μοχθήσει», γράφει ο Γ. Βαφόπουλος, «επί μια ολόκληρη δημοτική περίοδο». Ο Θεσσαλονικιός ποιητής περιγράφει με κάποια ιλαρότητα τις πολιτικές παρεμβάσεις του Κωνσταντίνου Μερκουρίου στο δημοτικό συμβούλιο, όταν ακόμη υπήρχε δημοκρατία στον τόπο: «Πάνω στο κορύφωμα των πιο ζωηρών συζητήσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, ξυπνούσε ξαφνικά από το λαγοκοίμισμά του, και διατύπωνε, δεν ξέρω για ποσοστή φορά, το αίτημά του για την κατασκευή της οδού Αγίου Ελευθερίου. Κ΄ ύστερα πάλι έριχνε το κεφάλι του πάνω στο στήθος και ξυπνούσε στην επόμενη συνεδρίαση, για ν΄ ακούσει, κατά την ανάγνωση των πρακτικών, αν σωστά είχε διατυπωθεί η πρότασή του».

Αυτός ο διαρκώς νυσταγμένος συνταξιούχος φιλόλογος διορίστηκε δήμαρχος από τον «αρχηγό» του Ιωάννη Μεταξά και είναι ο δήμαρχος  που παρέδωσε, κάπου εκεί στην περιοχή του Βαρδαρίου, επισήμως την πόλη στους Γερμανούς εισβολείς (έχοντας ως διερμηνέα τον γερμανόφωνο καθηγητή της Νομικής Περικλή Βιζουκίδη). Ένα άλλο κεφάλαιο που πρέπει να διερευνηθεί επισταμένως είναι η στάση του Κωνσταντίνου Μερκουρίου κατά τη διάρκεια της θητείας του υπό την γερμανική κατοχική διοίκηση. Και τίθεται το ερώτημα: με ποια κριτήρια τιμά η όποια δημοτική αρχή ένα πολιτικό πρόσωπο δίνοντας το όνομά του σε κάποια οδό της πόλεως; Να υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να επιβραβευτεί με την ονομασία μιας οδού ο καταδικασμένος σε φυλάκιση πρώην δήμαρχος Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, διότι με τις αθλητικές του επιδόσεις «δόξασε» την Θεσσαλονίκη; Είναι φανερό ότι η δημοτική αρχή χρειάζεται συγκεκριμένα κριτήρια όταν «ονοματίζει»  οδούς της πόλης.

Η πρόταση της ΔΚΘ «Υψίπολις» να τιμούνται  – και με τις ονοματοδοσίες οδών – πνευματικοί άνθρωποι της πόλης είναι μια λύση απέναντι στους κινδύνους να τιμούνται φαυλεπίφαυλοι πολιτικοί εξαιτίας πρόσκαιρων πολιτικών σκοπιμοτήτων και συγχρόνως εργαλειοποιείται εμμέσως και το δέλεαρ της υστεροφημίας ως κίνητρο χαμηλής έντασης για την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των νεοτέρων γενιών για τα  γράμματα και τις τέχνες.

Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του ΕΓ της «Σοσιαλιστικής Προοπτικής»

 και μετέχει στην ΔΚΘ «Υψίπολις»